BÀN VỀ KHUẤT NGUYÊN

Đinh Bá Tuấn

Thời chiến quốc, có một vị đại thần nước Sở là Khuất Nguyên. Là người học rộng, nhớ dai, có tài văn chương, ông đã để lại nhiều tác phẩm bất hủ cho đời sau như: Ly Tao, Sở Từ, Thiên Vấn… Lúc đầu ông được Sở Hoài Vương yêu quý, sau bị gian thần hãm hại, vua Sở tin những lời sàm tấu, đày ông đến vùng Giang Nam.

Một ngày kia, Khuất Nguyên vừa đi vừa hát: "Cả đời đục một mình ta trong. Mọi người say, một mình ta tỉnh, bởi vậy mới ra nỗi này". Có lão đánh cá nghe vậy liền nói: "Đời đục cả sao ông không khuấy thêm bùn cho đục theo một thể? Mọi người say cả, sao ông không biết ăn cả men, húp cả bã cho say theo một thể? Việc gì mà phải phòng xa, nghĩ sâu cho đến nỗi phải thế này?".

Khuất Nguyên nói: "Mới gội đầu tất phải chải mũ; mới tắm tất phải thay áo; có đâu lại chịu đem cái thân trong sạch mà để cho vật dơ bẩn dính vào mình được? Thà nhảy xuống sông Tương, vùi xác vào bụng cá, chớ sao đang trắng lôm lốp, lại chịu để vấy phải bùn dơ".

Với ông, trong văn học cũng như trong những lúc trà dư tửu hậu, tôi được đọc, được nghe. Hầu hết đều cho rằng, những ý nghĩ, hành vi của ông là gàn, là tiêu cực, là không biết thời thế, thậm chí có người còn cho cái cử chỉ bất can thiệp ấy còn có hại cho đời…! Người ta cho rằng lời của lão đánh cá mới là tỉnh đời, là sâu sắc…?

Ta cùng xem lại một chút:

 Nếu như Khuất Nguyên chỉ than: "Cả đời đục, một mình ta trong. Mọi người say, một mình ta tỉnh…." đến đấy rồi dừng lại, thì Khuất Nguyên đâu còn là Khuất Nguyên nữa. Cái nghĩ như thế, cái tôi kiểu ấy nó ở trong mỗi con người, từ ông vua đến lão đánh cá, mụ bán than. Từ người liêm sỉ đến kẻ vô liêm sỉ đều có thể nghĩ mình như thế!

Nếu chỉ dừng ở đấy thì lời lão đánh cá chưa có gì phải bàn nhiều, lão có thể bỏ ra đi. Vì ai hơi đâu mà nói với kẻ dương dương tự đắc, kẻ không biết mình là ai. Những kẻ ấy đầy trong thiên hạ. Và, nếu chỉ có thế thì Khuất Nguyên cũng chỉ là kẻ vớ vẩn trong muôn kẻ vớ vẩn ấy.

Nhưng khi Khuất Nguyên tỏ rõ:"…Thà nhảy xuống sông Tương, vùi xác vào bụng cá, chớ sao đang trắng lôm lốp thế này, lại chịu để vấy phải bùn dơ" thì lại ở tầm khác rồi. Cái tầm không thỏa hiệp với cái xấu. Chết cũng phải tìm nơi nước sạch để trẫm mình. Cái tầm ấy, cái tâm ấy chỉ có được ở những người có cốt cách đầy đủ về tri thức, về tâm hồn và bản lĩnh. Những người như thế ép họ phải hạ tầm cùng a dua với thiên hạ, là một điều không thể.

 Ở đây cũng cần nói thêm, trong đời sống có nhiều người do sự đưa đẩy của lịch sử, trong một giai đoạn nào đó, họ trở thành những nhân cách được ngưỡng mộ. Nhưng thời gian trôi đi, chỉ một cơn gió nhẹ của danh, lợi họ lại hiện nguyên hình là kẻ rất tầm thường, họ trở về đúng thực cái "cốt mục" mà họ có. Nhưng thực ra cũng không nên vì thế mà trách họ. Xét cho cùng ở mỗi thời, những người có cốt cách như Khuất Nguyên giỏi lắm cũng chỉ có một vài người!

Đến lúc này phải xem lại lời của lão đánh cá: "Đời đục cả sao không khuấy thêm bùn, vỗ thêm sóng cho đục theo một thể? Mọi người say cả, sao không biết ăn cả men, húp cả bã cho say theo một thể…" một triết học đúng cái tầm, cái tâm, cái tri thức của kẻ chài lưới. Khuấy cho đục để kiếm cá. Người ta ùa nhau vào khen lão đánh cá là tỉnh táo, là thức thời, là biết lựa cách sống... Thôi thì, thiên hạ bao nghìn năm nay có lúc nào dứt loạn. Loạn ngoại xâm, loạn xứ quân, có khi nào yên bình đâu để mà suy xét. Sự hèn nhát, cơ hội, láu cá vặt phải lên ngôi thôi! Tiếc thay, xuyên suốt thời gian ấy cả người Trung Hoa lẫn người Việt, người ta thường mang lời của lão đánh cá như lời của thánh nhân để biện minh cho cái hèn kém, cái a dua, cái láu cá vặt của mình. Thậm chí để bao biện cho cả sự phản phúc nữa.

Còn cái cử chỉ bất can thiệp của ông, nhiều người cho rằng: nếu ai cũng tiêu cực không quyết dấn thân, đấu tranh như thế thì lấy ai lo cho đời? Thiên hạ rồi sẽ ra sao? Thật là, lo bò trắng răng! Ừ, ai chả biết  thế giới này phát triển được phải nhờ những con người dấn thân, những con người bất chấp tất cả để vượt lên, những con người lao vào thực tiễn! Nhưng để giữ cái thế giới này với nghĩa có "CON NGƯỜI" đang sống, thì phải có ai đó là nhân cách, là tấm gương để mọi người vững tìn mà sống chứ. Thế nên, xã hội không thể thiếu một trong hai vế đó. Nhưng ở vế trên mới chỉ giúp cho người ta TỒN TẠI thôi, chính vế dưới  mới giúp người ta: là SỐNG, là NGƯỜI.

 Khuất Nguyên, ông đã đi xa hơn hai nghìn năm rồi. Thiên hạ vẫn nhớ tới ông, vẫn nhắc về ông, vẫn bàn về ông. Và, hôm nay tôi viết về ông với lòng kính trọng sâu sắc của kẻ hậu thế, cũng là tự răn mình trước thời cuộc...!   

                                                              Vũng Tàu, tháng 4/2012

*Khuất Nguyên(340 TCN-278 TCN)