Học văn và thi văn
Mình hoàn toàn đồng tình với bài viết "ÁP ĐẶT THẨM MĨ " của nhà văn Trần Đức Tiến. Đúng là từ lâu nay cách dạy văn, học văn, ra đề thi văn của chúng ta đang được chính trị hoá, toán học hoá, thậm chí còn vật lí hóa. Nó đang làm sơ cứng, triệt tiêu tâm hồn lớp trẻ, biến con trẻ thành những robot. Nếu trò nào có cảm nhận về đời sống, về thiên nhiên, về văn học thực thụ, mà đi theo đường riêng của mình, có thể sẽ nhận hậu quả cay đắng (như trượt tốt nghiệp, trượt đại học).
Mình nhớ cách đây hơn chục năm, khi ấy kì thi tốt nghiệp THPT và kì thi đại học còn tách riêng. Lúc thi xong môn văn ở kì thi tốt nghiệp, con gái mình phấn khởi lắm, nó nói với mình là đúng cái đề văn nó thích và bài văn này trước đó khi làm kiểm tra ở lớp cô đã từng cho nó điểm tuyệt đối. Đợi con thi xong các môn mình mới nói: ba thấy bài làm môn văn của con chưa ổn, cô dạy con cảm nhận được tâm hồn của con trong bài văn ấy, nhưng còn các thày cô khác thì chưa chắc, hơn nữa họ phải chấm theo đáp án. Và đúng như dự đoán của mình, điểm bài thi văn là 5/10.
Rút kinh nghiệp kì thi tốt nghiệp, bước vào kì thi đại học, với tư vấn láu cá của ba, con gái cứ làm theo kiểu gần như là gạch đầu dòng, nêu rõ xuất xứ, tính tư tưởng, tính nghệ thuật.... kết quả là một trong những bài thi văn có điểm cao nhất trong kì thi đại học khối D năm ấy.
Điểm cao mà cả con và ba đều không vui.
Văn là Người. Học văn là để tâm hồn rộng mở, để nhận rõ giá trị chân thiện mĩ của cuộc sống. Kiểu học này, kiểu thi này nên mấy năm trước có người đề xuất bỏ môn Văn cũng có cái lí của họ.
ÁP ĐẶT THẨM MĨ
(Nhân đọc đề thi văn tốt nghiệp PTTH 2019)
(Trần Đức Tiến)
Trích một đoạn văn (hay thơ) trong một tác phẩm nào đó, rồi yêu cầu thí sinh viết cảm nhận, phân tích, bình luận… về nó – đấy là cách ra đề thi rất, rất thường thấy trong các kỳ thi lâu nay ở bậc học phổ thông của chúng ta. Kỳ thi tốt nghiệp THPT năm nay cũng không phải ngoại lệ: hai tác phẩm của Vũ Quần Phương (thơ) và Hoàng Phủ Ngọc Tường (văn xuôi) được chọn để làm mồi cho cảm hứng viết bài thi.
Không nói thì ai cũng hiểu: những người ra đề thi ngầm coi đó là những áng văn chương tiêu biểu, kiểu mẫu, nếu không tuyệt hay thì cũng rất hữu ích (vì nó có thể gợi mở những suy nghĩ lớn lao, sâu sắc… cho thí sinh). Và cũng ngầm nói với thí sinh là phải tán thành đánh giá đó, nếu muốn bài thi được điểm cao.
Tại sao lại có một thứ định hướng hẹp hòi như vậy trong văn chương, nghệ thuật? Cách ra đề thi như thế chẳng khác gì một sự áp đặt thẩm mĩ. Nó không khá hơn thứ văn mẫu tồi tệ. Nó góp phần công thức hóa nhận thức, đồng nhất hóa tâm hồn các em. Nó cũng là nguyên nhân của bệnh ăn theo nói leo, của thói a dua a tòng…
Chương trình học văn trong trường phổ thông đề cập nhiều tác phẩm, nhiều tác giả. Và mình tin, ngoài những tác phẩm học trong nhà trường, các em học sinh còn được đọc nhiều tác phẩm khác, của chính những tác giả đó hoặc nhiều tác giả khác. Trong số những tác phẩm “ngoài luồng” đó, biết đâu có những tác phẩm các em còn thấy hay hơn, thích hơn những tác phẩm trong sách giáo khoa?
Không thể nói các em học sinh cấp 2, cấp 3 (đối tượng của những đề thi văn kiểu này), là chưa có những suy nghĩ riêng, cảm nhận, đánh giá riêng về những gì mà các em được học, được đọc. Với những em học sinh thi tốt nghiệp PTTH, ở lứa tuổi 17-18, điều đó càng đúng. Nếu có những đề thi “cởi mở” hơn (ví như cảm nhận của em về một tác phẩm văn học mà em thích), thì khối bác trong sách giáo khoa, kể cả các bác xưa nay rất hay được chọn để ra đề thi, sẽ bớt “thiêng”, thậm chí còn bị các em hạ bệ.
Như thế là tốt hay xấu? Theo mình: tốt. Bớt thiêng, không có nghĩa là các bác không còn là những nhà văn lớn, nhà thơ lớn. Các bác chỉ trở về đúng cái giá trị mà các bác có. Và các em học sinh sẽ có nhiều cơ hội làm giàu thêm tâm hồn, tình cảm của mình. Những con người biết cảm bằng trái tim của mình, biết nghĩ bằng cái đầu của mình, sẽ là nền tảng của một xã hội lành mạnh, văn minh, dân chủ.
